Opalanie i leki. Dlaczego to jest ryzykowne?

Dlaczego nasza skóra reaguje inaczej na słońce gdy bierzemy leki?

Są dwa zjawiska odpowiedzialne za tą sytuację, zwaną fotowrażliwością – fototoksyczność i fotoalergia. Zaraz Wam wytłumaczę o co chodzi.

Fototoksyczność pojawia się wtedy, gdy leki, które przyjmujemy, pochłaniają promieniowanie UVA, w mniejszym stopniu UVB. Powstają wtedy związki bezpośrednio uszkadzające komórki skóry. Pojawia się stan zapalny, objawiający się najczęściej jako oparzenie słoneczne obszaru, na który padało światło. Efekt ten może wystąpić już po minutach do kilku godzin po ekspozycji.

Fotoalergia występuje rzadziej od fototoksyczności, i pojawia się nawet po kilku dniach od ekspozycji na słońce. Różnica polega na mechanizmie reakcji – w przypadku reakcji fotoalergicznej, padające na skórę światło powoduje zmianę struktury leku, w wyniku tej reakcji powstaje antygen. Jest on rozpoznawany jako obca substancja. Organizm reaguje na niego alergią. Nie ogranicza się ona tylko do obszaru, który był naświetlany. Jej objawy mogą się pojawić po mniejszych dawkach leku niż fototoksyczność.

W przypadku obu tych reakcji nie ma znaczenia droga podania leku- mogą one wystąpić po tabletkach, czopkach, zastrzyku czy posmarowaniu się maścią lub kremem. Mogą one pojawić się raz i nigdy więcej się nie powtórzyć. Nie wystąpią one też u wszystkich pacjentów przyjmujących dany lek. Różne może być też nasilenie objawów – od delikatnej wysypki po rozległe oparzenie słoneczne. Zależy to od naszej własnej wrażliwości, czasu ekspozycji na słońce i wielkości opalanego obszaru, typu leku i jego dawki.

Jakie są objawy fotoalergii i fototoksyczności?

Pierwsze objawy w obu przypadkach przypominają zwykłe oparzenie słoneczne (pamiętamy o różnicy w czasie wystąpienia i zasięgu):

• zaczerwienienie;
• wysypka;
• pęcherze na skórze;
• swędzenie.

W dalszej perspektywie mogą wystąpić poważniejsze skutki, takie jak:

• oparzenie skóry i oczu;
• rak skóry;
• przedwczesne starzenie się skóry;
• katarakta;
• spadek odporności;
• zniszczenie naczyń krwionośnych.

Czy leki wpływają tylko na reakcję skóry?

Niestety, nie. Niektóre leki będą również zwiększać naszą wrażliwość na upał, przez co będziemy bardziej podatni na wystąpienie udaru cieplnego, czy odwodnienia. Najbardziej wrażliwi będą seniorzy, którzy biorą dużo leków. Dlatego tak ważne jest w tej grupie wiekowej, aby unikać długiego przebywania na słońcu i pilnować odpowiedniego nawodnienia organizmu. Temu tematowi poświęcę osobny wpis.

Przy przyjmowaniu jakich leków musimy uważać?

Niestety lista leków, które mogą powodować fotowrażliwość/ zwiększoną podatność na upał nie jest zamknięta. FDA opublikowała listę substancji zwiększających wrażliwość na promieniowanie UV w 1990 roku. Znajduje się w niej zastrzeżenie, że nawet jeśli bierzemy lek z wymienionej na liście klasy, ale nie jest on wymieniony, to należy i tak zachować wzmożoną ostrożność. Ostrzeżenia przed ekspozycją na słońce w czasie brania leku mogą nie być wymienione w ulotce. Pamiętajmy, że są to często dość niespodziewane reakcje. Nie występują u każdej osoby przyjmującej lek. Nawet, jeśli wystąpią, to może się to zdarzyć raz i nigdy nie powtórzyć. Nasilenie reakcji też będzie inne u różnych osób.

W kwestii leków długo stosowanych i dobrze znanych, lista jest długa, ale wymienię te najpopularniejsze:

• hormonalne środki antykoncepcyjne, estrogeny, leki stosowane w hormonalnej terapii zastępczej;
• niesteroidowe leki przeciwzapalne (ketoprofen, ibuprofen, flurbiprofen, diklofenak, naproksen, piroksykam, kwas acetylosalicylowy);
• antybiotyki/ leki przeciwbakteryjne (ko-trimoksazol – Biseptol, Bactrim, cyprofloksacyna, lewofloksacyna, ofloksacyna, norfloksacyna, tetracyklina, doksycyklina, gentamycyna);
• leki przeciwalergiczne- uwaga na preparaty złożone stosowane w przeziębieniu- (hydroksyzyna, klemastyna, dimenhydrynat, feniramina, terfenadyna);
• sulfonamidy (acetazolamid, sulfasalazyna)
• pochodne sulfonylomocznika- stosowane w leczeniu cukrzycy typu 2 (glipizyd)
• leki moczopędne (hydrochlorotiazyd, indapamid, furosemid, chlortalidon, spironolakton, amilorid)
• trójcykliczne leki przeciwdepresyjne (amitryptylina, doksepina, imipramina, nortryptylina)
• inne leki przeciwdepresyjne (sertralina, citalopram, escitalopram, venlafaksyna, paroksetyna, fluoksetyna);
• przeciwpsychotyczne (olanzapina, aripiprazol);
• antyarytmiczne (amiodaron);
• przeciwnadciśnieniowe (kaptopril, enalapril,lisinopril, ramipril diltiazem, labetalol,metoprolol, propranolol, nifedypina, walsartan, metyldopa);
• lek stosowany m.in. w łuszczycy, reumatoidalnym zapaleniu stawów – metotreksat;
• leki obniżające poziom lipidów we krwi – statyny (simwastatyna, atorwastatyna), fibraty (fenofibrat)
• leki stosowane w leczeniu trądziku- tretynoina;
• preparaty ziołowe- sztandarowy tutaj jest dziurawiec.
  

Jak zapobiegać wystąpieniu reakcjom fotowrażliwości?

Zacznijmy od tego, że zdrowe opalanie się nie istnieje, nawet dla osób nieprzyjmujących leków. Postępowanie tutaj jest niestety jedno- należy chronić się przed promieniowaniem słonecznym, szczególnie w godzinach od 10 do 16. Ważne jest używanie nakryć głowy i okularów przeciwsłonecznych chroniących przed promieniowaniem UVA i UVB w 99-100%, a także luźnych, przewiewnych ubrań, jeśli to możliwe, z długim rękawem. Należy pamiętać, że nawet, gdy przebywamy w cieniu, szczególnie w pobliżu zbiorników wodnych, piasku, promieniowanie ultrafioletowe w dalszym ciągu oddziałuje na naszą skórę. Dlatego zawsze, gdy wychodzimy na zewnątrz, używajmy filtrów przeciwsłonecznych, minimalny faktor kremu to 30 przeciw promieniowaniu UVB i cztery gwiazdki UVA, przy czym, im wyżej tym lepiej. Pamiętajmy o regularnym ponownym nakładaniu filtrów po kąpieli, gdy się spocimy lub je zetrzemy, np. ręcznikiem.

Trzymajcie się ciepło 🙂

Piśmiennictwo:

1. J.I Levine, Medications thatIncrease Sensitivity to light: A 1990 Listing
2. Kowalska, J. Rok, J.Rzepka, Z.; Wrześniok, D. Drug-Induced Photosensitivity—From Light and Chemistry to Biological Reactions and Clinical Symptoms.Pharmaceuticals 2021, 14, 723.
3. Strona NHS UK, Sunscreen and sun safety.